سُنقُر یکی از شهرهای استان کرمانشاه در غرب ایران است. این شهر در ۸۵ کیلومتری شمال شرقی شهر کرمانشاه و در طول جغرافیایی ۴۷ درجه و ۳۶ دقیقه شرقی و عرض ۳۴ درجه و ۴۷ دقیقه شمالی واقع شده‌است که ارتفاع آن از سطح دریا ۱٬۶۸۱ متر است.
وجه تسمیه
سنقر کلمهٔ ای ترکی است که به نام نوعی پرنده شکاری است و به‌تنهایی یا در ترکیبات مختلف در نام شهرها و روستاهای متعدد وجود دارد؛ به عنوان مثال روستای سنقر واقع در دهستان میان‌کوه بخش چاپشلو در شهرستان درگز و سنقرآباد که نام روستاهایی در اطراف کرج، باخرز و کندوان است؛ و نیز روستای سنقرآباد که در چندکیلومتری اطراف شهر بیستون و در مسیر جادهٔ بیستون به سنقر می‌باشد.۴
زبان
زبان ترک‌های سنقر، ترکی آذربایجانی با لهجه سنقری است۵ که به سبب وضعیت زندگی مردم اختلاط زیادی با زبان فارسی و کردی پیدا کرده‌است. اغلب مردم شهرنشین ترک هستند و دهستان‌های اطراف اکثراً به زبان کردی تکلم می‌کنند. البته در سالهای اخیر با مهاجرت زیاد روستاییان به شهر و مهاجرت بالای ترک‌های سنقر به دیگر شهرها گویش ترکی سنقری در مسیر فراموشی قرار گرفته است. کردهای منطقه به گویش کردی کلیائی سخن می‌گویند که از شاخه‌های گویش کردی جنوبی است. این گویش در میان گویش‌های کردی جنوبی نزدیکی بسیاری با گویش کردی قروه وکامیاران و نیز کردی بخش بیلوار از توابع کرمانشاه را نشان می‌دهد. تفاوت عمدهٔ این گویش با کردی سورانی که این دو را از هم متمایز می‌کند، ارگاتیو نبودن کردی کلیائی است که آن را در گروه گویش‌های کردی جنوبی قرار می‌دهد. این گویش همچنین با گویش کردی گروسی نیز شباهت بسیاری دارد.
تاریخ
این بخش از مقاله فاقد منبع و مأخذ است. شما می‌توانید با افزودن منابع برطبق اصول تأییدپذیری و شیوه‌نامهٔ ارجاع به منابع، به ویکی‌پدیا کمک کنید. مطالب بی‌منبع احتمالاً در آینده حذف خواهند شد.
در دوره صفویه اسدآباد جزء منطقه سنقر شمرده می‌شده‌است. مهمترین اثر تاریخی این شهر و این شهرستان بقعه مالک سنقر است که بر فراز تپه‌ای در شهر قرار گرفته است. در سالهای گذشته حفاری‌هایی در این تپه انجام شد و تابوت‌ها و سنگ نوشته‌های زیادی کشف شد اما هم اکنون سرنوشت این آثار تاریخی دقیقاً مشخص نیست. معماری این بقعه مربوط به دوران سلجوقیان است. در زمان شاه عباس صفوی، فرماندار سنقر عثمانیان را از مرز بیرون راند. در دوره افشاریه و زندیه سران ایل کلیایی که خود را از اعقاب صفی خان از خانهای دوره صفوی می‌دانند به حکومت سنقر منصوب بوده‌اند؛ و از نام قسمت کردنشین این ناحیه از اسم ایل کلیایی مأخوذ و به کلیایی معروف شد. مردم کلیایی اصالتاً از ایل کلهر ایوان‌غرب «هفت مالهٔ بانه سیری ئه یوان» می‌باشند که در سده‌های اخیر به این منطقه آمده‌اند و دلیل محکم تر بر این مدعا، تشکیل حکومت کلهر و سنقر در زمان صفویه در این منطقه می‌باشد. چون دو قسمت سنقر و کلیایی شهرستان را تشکیل دادند این شهرستان سنقر و کلیایی نامیده شد.
البته بخش دیگری از روستاهای این شهرستان در عنوان دهستان فیله کری تقسیم بندی شده‌اند. روستاهای این شهرستان از نظر قدمت باستان‌شناسی بسیار غنی می‌باشند. یکی از مهمترین آثار باستانی کمتر مورد توجه قرار گرفتهٔ این شهرستان کو مادیان کوه می‌باشد. این کوه دارای عجایب خاص خود می‌باشد که از جمله می‌توان به یک چشمهٔ دایمی در بالای کوه و حدود پنج متر پایین‌تر از خط الراًس جغرافیایی این کوه اشاره کرد. در اطراف این چشمه آثار یک قلعهٔ قدیم و حمام به چشم می‌خورد. دورتادور قلهٔ این کوه دارای سنگر بندی و دیوارکشی می‌باشد. به گفتهٔ ساکنان محلی مردم این شهرستان از حمله مغول به این کوه پناه برده و ماه‌ها در برابر حملهٔ چنگیز خان مغول مقاومت کرده‌اند که این گفته‌ها با آثار به جا مانده همخوانی دارد. همچنین در واپسین روزهای جنگ جهانی دوم جمعی از سربازان فراری آلمانی به این کوه پناه برده‌اند و به گفتهٔ ساکنان محلی نظامیان تعقیب‌کننده آلمانی‌ها در دامنهٔ کوه با توپخانه کوه و پناه جویان آن را به توپ بسته‌اند که آثار سنگرهای توپخانه‌های مذکور در ناحیه‌ای به نام بانتخت (به معنی بالای تخت) در شمال روستای سهنله هنوز برجا می‌باشد. دیگر شگفتی این کوه آثار بجا مانده از یک آتشکده و یا معبد و مربوط به دوران هخامنشیان می‌باشد که دلیل ان وجود خشت‌های گلی بسیار بزرگ دیوارها و خاکستر سیاه کف این معبد است که در آخرین دستبرد دزدان آثار باستانی آشکار شده بودند. آثار باستانی بسیار زیادی از این کوه به تاراج رفته و شاهدانی وجود دارند که سکه‌های نقره‌ای با علامت هخامنشیان، گورهای جنینی، سکه‌هایی با خط کوفی و همچنین استخوانهایی مربوط به انسانهای ناندرتال (جمجمه‌های بسیار بسیار بزرگ و استخوان ساق پا (تیبیا) (با طولی حدود یک متر و نیم) پیدا شده در این کوه را به چشم خود دیده‌اند. همچنین شاهدان مجموعه‌داران انگلیسی‌ای را به خاطر دارند که درجستجوی این آثار قبل از انقلاب به روستای سهنله مراجعه و با اشتیاق فراوان ساکنان را ترغیب به راهنمایی و کمک جهت یافتن عتیقه‌های بیشتر می‌نمودند. در این کوه غارهای متعددی و جود دارد که عمده آثار باستانی و استخوان‌های ناندرتال ذکر شده در آنها پیدا شده است؛ ولی تماماً به تاراج رفته‌اند. خوشبختانه اکنون این کوه تحت حفاظت می‌باشد و با راه‌سازی جهت تأسیسات مخابرات به آسانی و با اتومبیل قابل دسترسی است. منظرهٔ زیبای گندمزارها، روستاهی اطراف و آثار سنگربندی‌های قدیمی و آب بسیار خنک و گوارای چشمهٔ این کوه و گل‌های لالهٔ واژگون (در خرداد ماه) و تنوع بسیار زیاد فسیل‌های دریایی و سنگ آهن پراکنده در جای‌جای کوه ارزش بارها و بارها دیدن و سفر کردن را دارد. سرمای شدید و وزش باد بسیار سهمگین در بالای این کوه دیدن از آن را به فصول گرم سال محدود کرده‌است.
جغرافیا
شهرستان سُنقر و کُلیایی در جلگه همواری واقع شده و اطراف آن را رودخانه، سبزه زار، باغات و بیشه‌زار و کوه‌های دالاخانی (به معنی آشیانه عقاب‌ها) مادیان کوه؛ کمر زرد، بوسوار، زن مرد و... فراگرفته است که تا اواخر تابستان از برف زمستانی پوشیده است.
این شهرستان از مناطق، سراب، فعله گری، کلیایی، کیونانات و فارسینج تشکیل شده‌است.
از روستاهای آن سطر، باوله، فارسینج، گردکانه، حسین آباد، شمسک، قوریچای، تپه‌رش، قره تپه، قروه، قیاس آباد، گزنهله را می‌توان نام برد.
شهر سنقر در گذشته دارای شش محله سنتی بوده است که نام‌های آنها عبارتند از: پیره سوند، سرچقا، چهاربلاغی، پیره، شهرک امام، ولیعصر، امامزاده. این محله‌ها در گذشته استقلال خاص خود را داشته‌اند.
باغ‌های زیادی در اطراف سنقر وجود دارند که می‌توان به مجموعه باغ های انگور، سراب سنقر و باغ‌های بسبار زیاد دیگری اشاره کرد که زیبایی خاصی به سنقر بخشیده‌اند.
رشته کوه دالاخانی بوسوار، مادیان کوه (ماین کوه به کردی) از زیباترین قله‌های شهرستان و استان هستند
تقسیمات کشوری
بخش مرکزی
دهستان آب باریک
دهستان باوله
دهستان هزارخانی
دهستان سراب
دهستان گاورود
دهستان زیوه
دهستان پارسینه (فارسینج)
بخش کلیائی ده الیاس
دهستان آگاهان
دهستان سطر
دهستان کونات
دهستان سهنله
شهرها: سنقر
شهرها: سطر
اماکن دیدنی
بقعه تاریخی مالک، امامزاده احمد، سراب (سراب گزنهله)، کوه دالا خانی که در تمام فصول پذیرای کوهنوردان حرفه‌ای و عموم مردم می‌باشد، منطقهٔ خان امیران در جنوب سنقر (روبروی روستای زنگنه) که مشتمل بر بقایای روستای قدیمی خان امیران و نیز چشمهٔ خروشان آن در دامنهٔ کوه می‌باشد وهمچنین غارآهکی در دامنهٔ کوه دالاخانی که اخیراً کشف شده و با عمق دسترسی به اندازهٔ ۱۵۰متر که به می‌توان آن را جزو ۵ غارعمودی ایران به شمار آوردنیازمند منبع، از مهمترین گردشگاه‌ها و جاذبه‌های سنقر به شمار می‌آیند. شایان ذکر است که در اطراف سنقر چشمه‌های آب سرد فروانی وجود داردکه چشمهٔ شامکه (کینی شامکه) که در حوالی دهستان زیوه از مهمترین آنها به شمار می‌آید.
مشاهیر سنقر
امیری سنقری شاعر بزرگ سنقری است که به سه زبان ترکی و کردی و فارسی شعر سروده و به هر سه زبان تسلط کامل ادبی داشت
وجه تسمیه
سنقر کلمهٔ ای ترکی است که به نام نوعی پرنده شکاری است و به‌تنهایی یا در ترکیبات مختلف در نام شهرها و روستاهای متعدد وجود دارد؛ به عنوان مثال روستای سنقر واقع در دهستان میان‌کوه بخش چاپشلو در شهرستان درگز و سنقرآباد که نام روستاهایی در اطراف کرج، باخرز و کندوان است؛ و نیز روستای سنقرآباد که در چندکیلومتری اطراف شهر بیستون و در مسیر جادهٔ بیستون به سنقر می‌باشد.۴
زبان
زبان ترک‌های سنقر، ترکی آذربایجانی با لهجه سنقری است۵ که به سبب وضعیت زندگی مردم اختلاط زیادی با زبان فارسی و کردی پیدا کرده‌است. اغلب مردم شهرنشین ترک هستند و دهستان‌های اطراف اکثراً به زبان کردی تکلم می‌کنند. البته در سالهای اخیر با مهاجرت زیاد روستاییان به شهر و مهاجرت بالای ترک‌های سنقر به دیگر شهرها گویش ترکی سنقری در مسیر فراموشی قرار گرفته است. کردهای منطقه به گویش کردی کلیائی سخن می‌گویند که از شاخه‌های گویش کردی جنوبی است. این گویش در میان گویش‌های کردی جنوبی نزدیکی بسیاری با گویش کردی قروه وکامیاران و نیز کردی بخش بیلوار از توابع کرمانشاه را نشان می‌دهد. تفاوت عمدهٔ این گویش با کردی سورانی که این دو را از هم متمایز می‌کند، ارگاتیو نبودن کردی کلیائی است که آن را در گروه گویش‌های کردی جنوبی قرار می‌دهد. این گویش همچنین با گویش کردی گروسی نیز شباهت بسیاری دارد.
تاریخ
این بخش از مقاله فاقد منبع و مأخذ است. شما می‌توانید با افزودن منابع برطبق اصول تأییدپذیری و شیوه‌نامهٔ ارجاع به منابع، به ویکی‌پدیا کمک کنید. مطالب بی‌منبع احتمالاً در آینده حذف خواهند شد.
در دوره صفویه اسدآباد جزء منطقه سنقر شمرده می‌شده‌است. مهمترین اثر تاریخی این شهر و این شهرستان بقعه مالک سنقر است که بر فراز تپه‌ای در شهر قرار گرفته است. در سالهای گذشته حفاری‌هایی در این تپه انجام شد و تابوت‌ها و سنگ نوشته‌های زیادی کشف شد اما هم اکنون سرنوشت این آثار تاریخی دقیقاً مشخص نیست. معماری این بقعه مربوط به دوران سلجوقیان است. در زمان شاه عباس صفوی، فرماندار سنقر عثمانیان را از مرز بیرون راند. در دوره افشاریه و زندیه سران ایل کلیایی که خود را از اعقاب صفی خان از خانهای دوره صفوی می‌دانند به حکومت سنقر منصوب بوده‌اند؛ و از نام قسمت کردنشین این ناحیه از اسم ایل کلیایی مأخوذ و به کلیایی معروف شد. مردم کلیایی اصالتاً از ایل کلهر ایوان‌غرب «هفت مالهٔ بانه سیری ئه یوان» می‌باشند که در سده‌های اخیر به این منطقه آمده‌اند و دلیل محکم تر بر این مدعا، تشکیل حکومت کلهر و سنقر در زمان صفویه در این منطقه می‌باشد. چون دو قسمت سنقر و کلیایی شهرستان را تشکیل دادند این شهرستان سنقر و کلیایی نامیده شد.
البته بخش دیگری از روستاهای این شهرستان در عنوان دهستان فیله کری تقسیم بندی شده‌اند. روستاهای این شهرستان از نظر قدمت باستان‌شناسی بسیار غنی می‌باشند. یکی از مهمترین آثار باستانی کمتر مورد توجه قرار گرفتهٔ این شهرستان کو مادیان کوه می‌باشد. این کوه دارای عجایب خاص خود می‌باشد که از جمله می‌توان به یک چشمهٔ دایمی در بالای کوه و حدود پنج متر پایین‌تر از خط الراًس جغرافیایی این کوه اشاره کرد. در اطراف این چشمه آثار یک قلعهٔ قدیم و حمام به چشم می‌خورد. دورتادور قلهٔ این کوه دارای سنگر بندی و دیوارکشی می‌باشد. به گفتهٔ ساکنان محلی مردم این شهرستان از حمله مغول به این کوه پناه برده و ماه‌ها در برابر حملهٔ چنگیز خان مغول مقاومت کرده‌اند که این گفته‌ها با آثار به جا مانده همخوانی دارد. همچنین در واپسین روزهای جنگ جهانی دوم جمعی از سربازان فراری آلمانی به این کوه پناه برده‌اند و به گفتهٔ ساکنان محلی نظامیان تعقیب‌کننده آلمانی‌ها در دامنهٔ کوه با توپخانه کوه و پناه جویان آن را به توپ بسته‌اند که آثار سنگرهای توپخانه‌های مذکور در ناحیه‌ای به نام بانتخت (به معنی بالای تخت) در شمال روستای سهنله هنوز برجا می‌باشد. دیگر شگفتی این کوه آثار بجا مانده از یک آتشکده و یا معبد و مربوط به دوران هخامنشیان می‌باشد که دلیل ان وجود خشت‌های گلی بسیار بزرگ دیوارها و خاکستر سیاه کف این معبد است که در آخرین دستبرد دزدان آثار باستانی آشکار شده بودند. آثار باستانی بسیار زیادی از این کوه به تاراج رفته و شاهدانی وجود دارند که سکه‌های نقره‌ای با علامت هخامنشیان، گورهای جنینی، سکه‌هایی با خط کوفی و همچنین استخوانهایی مربوط به انسانهای ناندرتال (جمجمه‌های بسیار بسیار بزرگ و استخوان ساق پا (تیبیا) (با طولی حدود یک متر و نیم) پیدا شده در این کوه را به چشم خود دیده‌اند. همچنین شاهدان مجموعه‌داران انگلیسی‌ای را به خاطر دارند که درجستجوی این آثار قبل از انقلاب به روستای سهنله مراجعه و با اشتیاق فراوان ساکنان را ترغیب به راهنمایی و کمک جهت یافتن عتیقه‌های بیشتر می‌نمودند. در این کوه غارهای متعددی و جود دارد که عمده آثار باستانی و استخوان‌های ناندرتال ذکر شده در آنها پیدا شده است؛ ولی تماماً به تاراج رفته‌اند. خوشبختانه اکنون این کوه تحت حفاظت می‌باشد و با راه‌سازی جهت تأسیسات مخابرات به آسانی و با اتومبیل قابل دسترسی است. منظرهٔ زیبای گندمزارها، روستاهی اطراف و آثار سنگربندی‌های قدیمی و آب بسیار خنک و گوارای چشمهٔ این کوه و گل‌های لالهٔ واژگون (در خرداد ماه) و تنوع بسیار زیاد فسیل‌های دریایی و سنگ آهن پراکنده در جای‌جای کوه ارزش بارها و بارها دیدن و سفر کردن را دارد. سرمای شدید و وزش باد بسیار سهمگین در بالای این کوه دیدن از آن را به فصول گرم سال محدود کرده‌است.
جغرافیا
شهرستان سُنقر و کُلیایی در جلگه همواری واقع شده و اطراف آن را رودخانه، سبزه زار، باغات و بیشه‌زار و کوه‌های دالاخانی (به معنی آشیانه عقاب‌ها) مادیان کوه؛ کمر زرد، بوسوار، زن مرد و... فراگرفته است که تا اواخر تابستان از برف زمستانی پوشیده است.
این شهرستان از مناطق، سراب، فعله گری، کلیایی، کیونانات و فارسینج تشکیل شده‌است.
از روستاهای آن سطر، باوله، فارسینج، گردکانه، حسین آباد، شمسک، قوریچای، تپه‌رش، قره تپه، قروه، قیاس آباد، گزنهله را می‌توان نام برد.
شهر سنقر در گذشته دارای شش محله سنتی بوده است که نام‌های آنها عبارتند از: پیره سوند، سرچقا، چهاربلاغی، پیره، شهرک امام، ولیعصر، امامزاده. این محله‌ها در گذشته استقلال خاص خود را داشته‌اند.
باغ‌های زیادی در اطراف سنقر وجود دارند که می‌توان به مجموعه باغ های انگور، سراب سنقر و باغ‌های بسبار زیاد دیگری اشاره کرد که زیبایی خاصی به سنقر بخشیده‌اند.
رشته کوه دالاخانی بوسوار، مادیان کوه (ماین کوه به کردی) از زیباترین قله‌های شهرستان و استان هستند
تقسیمات کشوری
بخش مرکزی
دهستان آب باریک
دهستان باوله
دهستان هزارخانی
دهستان سراب
دهستان گاورود
دهستان زیوه
دهستان پارسینه (فارسینج)
بخش کلیائی ده الیاس
دهستان آگاهان
دهستان سطر
دهستان کونات
دهستان سهنله
شهرها: سنقر
شهرها: سطر
اماکن دیدنی
بقعه تاریخی مالک، امامزاده احمد، سراب (سراب گزنهله)، کوه دالا خانی که در تمام فصول پذیرای کوهنوردان حرفه‌ای و عموم مردم می‌باشد، منطقهٔ خان امیران در جنوب سنقر (روبروی روستای زنگنه) که مشتمل بر بقایای روستای قدیمی خان امیران و نیز چشمهٔ خروشان آن در دامنهٔ کوه می‌باشد وهمچنین غارآهکی در دامنهٔ کوه دالاخانی که اخیراً کشف شده و با عمق دسترسی به اندازهٔ ۱۵۰متر که به می‌توان آن را جزو ۵ غارعمودی ایران به شمار آوردنیازمند منبع، از مهمترین گردشگاه‌ها و جاذبه‌های سنقر به شمار می‌آیند. شایان ذکر است که در اطراف سنقر چشمه‌های آب سرد فروانی وجود داردکه چشمهٔ شامکه (کینی شامکه) که در حوالی دهستان زیوه از مهمترین آنها به شمار می‌آید.
مشاهیر سنقر
امیری سنقری شاعر بزرگ سنقری است که به سه زبان ترکی و کردی و فارسی شعر سروده و به هر سه زبان تسلط کامل ادبی داشت